Kemoterapi Nedir?
Günümüzde kanser tedavisi denilince ilk akla gelen yöntem olan kemoterapi, kanseri doğrudan iyileştirmek amaçlı kullanılan ilaç veya ilaçlardır. 1950’lerde keşfedilen bu ilaçların hedefi direk olarak hızlı büyüyen ve çoğalan kanser hücrelerini yok etmek veya hücrelerin büyümesini kontrol altına almaktır. Bu nedenle kemoterapilere sitotoksik (hücre öldürücü) ajan denilmektedir. Kemoterapi, kanseri tamamen tedavi etme amaçlı uygulanabildiği gibi, kanserin tekrar etme riskini azaltma veya büyümesini durdurma veya yavaşlatma amaçlı da uygulanabilir.
• Neoadjuvan (küçültücü) kemoterapi: Ameliyat gibi bir ana tedavi öncesi tümörü küçültme amacını ifade eder.
• Adjuvan (koruyucu) kemoterapi: Ana tedaviye yardımcı bir tedavi yöntemidir. Cerrahi veya radyoterapi sonrası uygulanır ve vücutta kalabilen kanser hücrelerini yok etmeyi amaçlar. Böylelikle hastalığın tekrarlama riski azaltılmaya çalışılır.
• Palyatif (destek amaçlı) kemoterapi: Burada amaç tümörleri küçülterek kansere bağlı ağrı ve diğer şikayetleri azaltmak ve yaşam süresine katkıda bulunmaktır. Palyatif kemoterapi, kanser metastaz yaptığında veya tedavi sonrası tekrarladığında uygulanır.
Kemoterapi Kim Tarafından Uygulanır?
Kemoterapi ile ilgilenen bilim dalına MEDİKAL ONKOLOJİ, TIBBİ ONKOLOJİ veya ÇOCUK HEMATOLOJİ ve ONKOLOJİ, bu alanda çalışan doktora MEDİKAL ONKOLOG (TIBBİ ONKOLOG), PEDİATRİK HEMATOLOG ONKOLOG denir. Medikal onkoloji ayrı bir uzmanlık dalıdır; medikal onkolog tümör tedavisi konusunda uzmanlaşmış bir iç hastalıkları veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanıdır. Tümör tedavisi bir ekip işidir ve mutlaka bu ekibin tüm üyelerinin bulunduğu merkezlerde uygulanmalıdır. Bu ekipte medikal onkolog, tümör cerrahisi ile ilgili uzman cerrah, ışın tedavisi (radyoterapi) ile ilgili radyasyon onkoloğu, kemoterapi uygulama konusunda eğitim almış ilgili hemşireler bulunmalıdır.
Kemoterapi Uygulamasındaki Amaç Nedir?
Tümörün cinsine ve hastanın özelliklerine göre değişik nedenlerle kemoterapi uygulanabilir.
• Tümörü tamamen yok etmek ve hastayı iyileştirmek için,
• Tümörün yayılmasını engellemek veya gerilemesini sağlamak için,
• Tümörün sebep olduğu belirtileri yok etmek için kemoterapi uygulanır.
Etkili bir tedavi yöntemi olmasına rağmen bazı durumlarda tümörü tamamen yok edemeyip sadece belirtilerini düzelterek rahat yaşamayı sağlayabilir. Bazı tümörlerde tek tedavi yöntemi kemoterapidir. Diğerlerinde ise kemoterapi diğer tedavilerle (cerrahi ve radyoterapi) peş peşe veya eş zamanlı olarak uygulanır. Örneğin ameliyat öncesinde tümörü küçültmek amacıyla, veya ameliyattan sonra yayılmasını ve tekrarlamasını önlemek için kemoterapi yapılabilir. Aynı uygulamalar radyoterapi öncesinde ve sonrasında yapılabildiği gibi, radyoterapi ile aynı anda çeşitli yöntemlerle de kemoterapi uygulanabilir.
Kemoterapi İlaçları Nasıl Etki Eder?
Uygulanan ilaçlar kan yoluyla tüm vücuda dağılır. Tümöre doğrudan etki eden ilaçlar tümör hücrelerinin yapı taşlarına etki eder, hücrelerin büyümesine ve çoğalmasına engel olarak tümörün ölümüne neden olurlar. Diğer taraftan bu ilaçlar vücudumuzda bazı yerlerdeki normal hücreleri de etkileyerek çeşitli yan etkilere yol açarlar. Bazı hormon ve hormon karşıtı ilaçlar da aynı yolla tümör hücrelerini öldürür ve özel bazı tümör tiplerinin tedavisinde kullanılır.
Bunlar dışında yukarıda sözü edilen birtakım biyolojik ajanlar hem tümör tedavisinde, hem de yan etkilerin önlenmesinde kullanılabilir. Bu maddeler genellikle vücutta normalde var olan bağışıklık sistemini çalıştırarak tümör hücrelerine karşı savaşı ve vücut direncini sağlayan maddelerdir. Tümör tedavisi sırasında dışarıdan da verilerek etkileri güçlendirilir.
Kemoterapi Sırasında Başka İlaçlar Kullanabilir miyim?
Genel kural olarak kemoterapi başka sebeplerle (şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kalp hastalığı, ağrı kesiciler) ilaç kullanmaya engel değildir. Ancak bu ilaçlar konusunda doktorunuzla görüşmeniz şarttır. Tedavi sırasında aspirin ve aspirin içeren ağrı kesici ateş düşürücüler almayın. Hastaneye yatmak için gelirken bütün ilaçlarınızı yanınızda getiriniz.
Kemoterapinin En Sık Görülen Yan Etkileri Nelerdir?
Kemoterapi büyüyen ve bölünen hücreleri öldürdüğünden bu tür özellikleri olan normal hücrelere de zarar verebilir. Bu tür hücreler kemik iliği, sindirim ve üreme sisteminde ve saç foliküllerinde bulunduğu için yan etkiler daha çok bu bölgelerde görülür. Kemoterapinin yan etkileriyle savaşabilecek birçok olanaklarımız olduğundan gerekli önlemler alındığı takdirde bu yan etkilerden korunabiliriz. Bu kitapçıkta sıralanan yan etkiler bütün hastalarda görülmeyeceğinden yan etki listesinin uzun olmasından ötürü endişeye kapılmanıza gerek yoktur. Yan etkiler kullandığınız ilacın türüne, dozuna, hastalığınızın türüne ve yapınıza göre değişiklikler gösterir. En sık görülen yan etkiler bulantı kusma, saç dökülmesi ve yorgunluktur. Yan etkilerin çoğu kemoterapi aldığınız sürece oluşur ve tedaviniz tamamlandığında kaybolur. Doktorunuzla sizde görülebilecek yan etkiler ve önlemleriniz hakkında tedavinize başlamadan önce mutlaka konuşunuz. Yan etkilerin bazıları sizin doğrudan hissedeceğiniz türdendir. Bazıları ise ancak birtakım kan tetkikleri ile anlaşılabilir.
Diğer yan etkiler;
o Bulantı- kusma
o Saç dökülmesi
o Enfeksiyona duyarlılık (lökopeni,nötropeni)
o Yorgunluk, halsizlik, kansızlık
o İştahsızlık, kilo kaybı, tat ve koku kaybı
o İshal / kabızlık
o Ağız ve dişeti problemleri, ağız kuruluğu
o Cilt problemleri
o Kanama (trombositopeni)
o Kas ve eklemlerde ağrı
o Cinsel problemler
o Ağrı
o Hipersensivite
o Alerjik reaksiyon
Yan etki yaşanması durumunda, ilgili sağlık personelini mutlaka bilgilendiriniz.
Yan Etkiler Ne Kadar Sürer ve Yan Etkileri Azaltmak İçin Neler Yapılabilir?
Yan etkiler erken ve geç olmak üzere ikiye ayrılır. Erken yan etkilerin çoğu kemoterapi aldığınız sürece oluşur ve tedavi tamamlandıktan sonra tamamen kaybolur; bazılarının düzelmesi ise daha uzun zaman alabilir. Normale dönme süresi yine kullanılan ilaç türüne, miktarına ve hastanın durumuna göre değişiklik gösterir. Sizi, kemoterapi alımı süresince rahatsız eden yan etkilerin hemen hemen tamamı erken yan etkilerdir. Tedavi bitiminde kaybolacağından, bu yan etkiler nedeniyle tedavinizi aksatmamanızı ve yan etkileri en aza indirebilmek için doktorunuzla işbirliği yapmanızı öneririz. Geç yan etkiler hastayı, kemoterapi alırken rahatsız etmeyen, daha uzun sürede ortaya çıkan yan etkilerdir. Gerekli önlemler alındığı takdirde bunların oluşması genellikle önlenebilir. Yan etkilerden en az düzeyde etkilenmenizi sağlamak için bu kitapçıkta yazılan önlemleri uygulamanız büyük önem taşımaktadır.
Kemoterapi sırasında görülebilecek yan etkiler için kemoterapi rehberimizi inceleyebilirsiniz.
13 Eylül 2022